TNO: bron van stikstof en fosfor in zeekleigebieden niet altijd duidelijk

TNO heeft in een nieuwe notitie bestaande inzichten in de achtergrondbelasting van de nutriënten fosfor en stikbelasting in oppervlakte- en grondwater verzameld. Het instituut geeft daarbij ook inzicht in het verschijnsel nutriëntrijke kwel in zeekleipolders. Vooral voor zeekleigebieden is nog niet nauwkeurig bekend waarom concentraties fosfor en stikstof sterk verschillen per gebied en of het om verontreiniging door menselijk handelen gaat of dat er natuurlijke oorzaken in het spel zijn, zo meldt TNO. ‘Met de aangescherpte landelijke regelgeving rond de belasting van het oppervlaktewater met stikstof en fosfor zijn geactualiseerde gegevens gewenst van de bronnen die hieraan bijdragen.’

Hoge concentraties

De waterkwaliteit in Nederland kan door de aanwezigheid van te hoge concentraties stikstof en fosfor aangetast worden. Te veel van deze nutriënten in het oppervlaktewater kunnen bijvoorbeeld leiden tot overmatige algenbloei, licht TNO toe. Volgens het CBS wordt die belasting landelijk voor bijna 50 procent veroorzaakt door landbouw en 20 tot 30 procent komt voor rekening van rioolwaterzuiveringsinstallaties. De rest heeft ten dele natuurlijke oorzaken. TNO: ‘Dit is bijvoorbeeld het geval als nutriëntrijk grondwater uit de diepe ondergrond het oppervlaktewater van een polder weet te bereiken via zogenoemde kwel. Voor met name zeekleipolders ontbreekt het aan gedetailleerde kennis over deze achtergrondbelasting.’

Zandgronden en veengebieden

Voor zandgronden en veengebieden is de aanwezigheid en het gedrag van stikstof en fosfor goed gemodelleerd en beschreven, meldt TNO verder. ‘Voor de polders met zeeklei ligt dat anders. Inmiddels is uit diverse onderzoeken vast komen te staan dat door kwel de concentraties van fosfaat en ammonium, als een vorm van stikstof, in grondwater hoog zijn in bijvoorbeeld de zeekleipolders Haarlemmermeer, de Beemster en op Goeree-Overflakkee.’ In zandgebieden is die achtergrondbelasting niet zo groot. ‘In de zeekleipolders varieert die van gebied tot gebied van nagenoeg nul tot hoogstwaarschijnlijk tientallen procenten.’

Complex proces

Het berekenen van de nutriëntbelasting van het oppervlaktewater door kwel van grondwater is complex, vertelt TNO. 'De aanwezigheid van andere bronnen zoals landbouw en rioolwaterzuiveringsinstallaties maakt het nog complexer. Bovendien is de waterhuishouding van zeekleipolders zelf al gecompliceerd.' Uit onderzoek van TNO bleek dat in de Schermerpolder de aanwezigheid van nutriëntrijke kwel flink varieerde binnen de polder. Eerder onderzoek door TNO toonde al aan dat in Noord- en Zuid-Holland zeer hoge concentraties van fosfaat en ammonium in grondwater voorkomen, die een natuurlijke oorzaak hebben.

Achtergrondbelasting meten

'Met de aangescherpte landelijke regelgeving rond de belasting van het oppervlaktewater door stikstof en fosfor zijn geactualiseerde analyses gewenst van de bronnen die hieraan bijdragen', aldus TNO. Zij doet dan ook de aanbeveling om de bijdrage van nutriëntrijke kwel, een natuurlijke bron, nauwkeurig vast te stellen door een combinatie van veldgegevens en hydrologische modellen. ‘Op basis daarvan kan het nodig zijn geldende waterkwaliteitsnormen voor bepaalde gebieden aan te scherpen of juist te versoepelen.’

Nutriëntenrijke kwel

Met de notitie wil TNO algemeen inzicht geven in het verschijnsel van nutriëntrijke kwel in zeekleipolders en het belang hiervan bij het opstellen van nutriëntenbalansen voor dit type polders. De notitie is opgesteld naar aanleiding van recent onderzoek in de Schermerpolder gericht op nutriëntrijke kwel. Ook andere literatuur over hydrologische processen in bodems met (zee)klei en bio-geochemische processen van stikstof en fosfaat in de ondiepe ondergrond is verwerkt. De notitie vat daarmee onderzoek samen dat in de afgelopen dertig jaar is uitgevoerd door TNO en andere (kennis)instellingen.