Liveblog begrotingsdebat woensdag (gesloten): ‘De belangrijkste crisis is misschien wel de jonge boeren-crisis’

19.15 uur: Debat afgelopen

Het debat is 19.15 uur, bijna twee uur later dan gepland, afgelopen. Donderdag geven landbouwminister Femke Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie antwoorden op alle vragen die de Kamerleden hebben gesteld. Volg het debat morgen ook via de websites van Agrio. Het debat begint om 10.30 uur.

19.10 uur. Marieke Koekkoek (Volt): ‘Heeft de minister concrete aanwijzingen dat alle Europese ambities meer zijn dan politiek wensdenken?’

Marieke Koekkoek wijst op een brandbrief die namens een derde van alle Statenleden uit verschillende provincies en fracties (met name oppositie, red.) is aangeboden aan de Tweede Kamercommissie. De Statenleden vroegen aan het kabinet om het NPLG niet zomaar te schrappen zonder dat er een alternatief ligt. Ook spraken ze in de brief hun teleurstelling uit: ze voelen zich in de steek gelaten door het Rijk. Volt wil dat Wiersma reflecteert op de brandbrief: waarom geeft ze geen gehoor aan haar ambtenaren en zijn de provincies niet beter mee genomen bij het besluit om het NPLG te schrappen? „Nu is er een stuk vertrouwen weg en dat moet weer worden opgebouwd.”

Koekkoek is ook voorstander van innovatie net als de minister, maar de partij wil wel weten wat innovatie precies inhoudt. „Als we gaan innoveren om oude systemen in stand te houden, dan leidt dat wachten op innovaties tot vertraging, terwijl de risico’s voor het slagen van zo’n innovatie bij de boer liggen.” Het Kamerlid vraagt of de minister ‘groene innovaties’, zoals het verbouwen van mammoetgras en/of zeewier en het oprichten van voedselbossen wil bevorderen.

Volt vraagt als pro-europapartij aandacht over hoe de minister zich gaat inzetten in Brussel voor soepelere mestregels. „Deze bewindspersonen moeten veel bereiken in Europa. Als het niet lukt om andere lidstaten te overtuigen, dan vallen veel plannen in duigen. Heeft de minister voldoende aanwijzingen dat een nieuwe derogatie daadwerkelijk gehonoreerd gaat worden? Heeft de minister concrete aanwijzingen dat alle Europese ambities meer zijn dan politiek wensdenken?”

Volt is ook benieuwd hoe de minister Europese doelen gaat behalen. Het streefdoel is dat in 2030 15 procent van het landbouwoppervlak voor biologische landbouw wordt gebruikt. „Afgelopen jaren is de sector met moeite gegroeid naar vier procent. De sector vraagt om passende wet- en regelgeving. Diegene die het goede doen, mogen niet onnodig worden belemmerd. Ik wil graag weten hoe de minister de biologische sector meer gaat steunen.”

19.00 uur: Pieter Grinwis (ChristenUnie) vraagt aandacht voor ‘jonge boeren-crisis’

Pieter Grinwis van de ChristenUnie verwijst naar het gedicht dat Bosma voorlas bij de opening van het debat woensdagochtend. Hij heeft zorgen over jonge boeren. „De belangrijkste crisis is misschien wel de jonge boeren-crisis. Het duurt niet lang meer, of we moeten ze met een lampje zoeken. Er zijn veel te weinig jonge boeren. Dat is een bedreiging voor de toekomst van het plattenland.”

Het Kamerlid vindt het goed dat in het regeerprogramma maatregelen staan die bedrijfsopvolgingen binnen de familie en/of overnames via zij-instromers moeten vergroten. Ik lees daar helaas in de begroting voor volgend jaar niets over terug.” Hij vraagt daarom of de minister maatregelenpakket begin 2025 wil opleveren. „Voor een toekomst van de landbouw zijn boeren van de toekomst nodig.”

Grinwis is blij dat het kabinet vanaf 2026 structureel 500 miljoen euro aan agrarisch natuurbeheer wil besteden. „Echter, omdat het geld pas vanaf 2026 beschikbaar is, dreigt er een gat te ontstaan in 2025 en missen we de kans om het komend jaar meer te doen aan agrarisch natuurbeheer en om effectieve besteding van het grote budget goed voor te bereiden.”

De ChristenUnie heeft daarom bij het begrotingsdebat over financiën een amendement ingediend, waarmee 50 miljoen euro van 2026 naar 2025 wordt gehaald. „Op deze manier is er geld voor uitbreiding en ten behoeve van de enorme schaalsprong. Nu is er 120 miljoen beschikbaar voor agrarisch natuurbeheer en van de 500 miljoen moet het grootste deel via agrarische collectieven op het boerenerf terecht komen.”

18.45 uur: SGP: Gebruik ANLb-budget niet om gaten op te vullen

In zijn bijdrage vraagt SGP’er André Flach de minister om door te pakken en plannen concreet te maken. „Er liggen flinke opgaven op het gebied van landbouw”, zegt hij, „en tegelijk heeft het kabinet forst bezuinigd op landbouw.” Hij wil weten hoe het ministerie het overblijvende geld precies gaat inzetten, en of er wel genoeg geld is, om bijvoorbeeld de PAS-melders te helpen. Of hoe het ministerie verder gaat met het traject voor dierwaardige veehouderij, en hoeveel geld ze daarvoor heeft, nu het convenantstraject is afgelopen.

Ook vraagt hij welke plannen ze in Brussel gaat neerleggen om de Commissie te overtuigen Nederland opnieuw een derogatie te gunnen.

Hij is positief over de 500 miljoen per jaar die het kabinet uittrekt voor agrarisch natuurbeheer, maar wat minder over het feit dat dat pas vanaf 2026 geldt. Hij vraagt of de minister een deel van dat geld naar voren kan halen, om te zorgen dat dat budget goed landt. Na een vraag van Eline Vedder stelt hij dat de minister ook moet zorgen dat het geld daadwerkelijk aan het ANLb gaat worden uitgegeven, en straks niet gebruikt gaat worden om de gaten op te vullen die zijn ontstaan nadat de regering het NPLG en het bijbehorende Transitiefonds Landelijk Gebied heeft geschrapt.

18.20 uur: Esther Ouwehand (PvdD): ‘Niet slim dat BBB hele ministerie van LVVN in handen heeft gekregen’

Esther Ouwehand voert voor de 17e keer het woord tijdens de landbouwbegroting namens de Partij voor de Dieren. Ze geeft een beschouwing op de ontwikkelingen in de landbouwpolitiek. „Grote maatschappelijke veranderingen kennen een voorhoede, middengroep en een achterhoede. Het is niet erg om achteraan te lopen. Het probleem is alleen dat het druk is in de achterhoede. Het goede nieuws is dat dat nu anders is. Een ruime Kamermeerderheid hangt niet meer in de achterhoede alles tegen te houden, maar heeft het besef dat we het anders moeten doen in het belang van de boeren, natuur, de gezondheid van mensen en voedselzekerheid. Het probleem is wel dat deze coalitie, en ik kijk nadrukkelijk naar de PVV, de achterhoede (BBB) het hele ministerie van LVVN in handen heeft gegeven. Dat is niet slim.”

Ouwehand komt zoals gebruikelijk op voor de biologische en ecologische boeren. „Dat boeren klem zitten in de regels, is het gevolg van dat je een systeem in stand wil houden dat op geen enkele manier binnen de milieugrenzen van Nederland past. We kunnen af van die klemmende regels, maar dat betekent dat we de landbouwsector eerst gezond moeten maken. Boeren die het anders willen en bij de voorhoede horen, moeten we alle ruimte geven. We moeten naar meer boeren die de ruimte krijgen voor vakmanschap en samenwerken met de natuur.”

15.40 uur: Van der Plas verdedigt het schrappen van het transitiefonds

Van der Plas is nauwelijks aan het woord, of ze wordt al onderbroken. Ze was aan het vertellen dat de BBB ervoor had kunnen kiezen om veilig in de oppositie te blijven zitten, maar dat ze er toch voor had gekozen om mee te regeren, en dat ze wist dat dat moeilijk zou zijn.

De Kamer wil van haar weten waarom de BBB het Transitiefonds Landelijk Gebied heeft geschrapt. Daarvan was 15 miljard euro nog niet uitgegeven. Laura Bromet vraagt daar als eerste naar. „Dat was omdat het geld vooral zou worden gebruikt voor het uitkopen van boeren”, antwoordt Van der Plas. „En dat wilden wij niet.”

Maar dat klopt niet, zegt Bromet, en ook Thom van Campen corrigeert Van der Plas. Hij brengt het trappetje van Remkes in herinnering: boeren kunnen omschakelen, verplaatsen of stoppen. Met het geld zou dat allemaal gefinancierd willen worden.

Eline Vedder wijst erop dat, zelfs al zou het geld volgens de originele plannen voor uitkoop zijn bedoeld, dat een nieuwe minister ervoor kon kiezen om het geld anders te besteden. „Waarom heeft u daar dan niet voor gekozen, in plaats van dat geld te schrappen?”

„Nou”, antwoordt Van der Plas, „omdat we dat niet hebben gedaan.”

Caroline prijst de verrichtingen van haar minister

Als Van der Plas weer door kan gaan na een eerste serie interrupties, prijst ze wat haar minister Wiersma allemaal al heeft bereikt. Die heeft de derogatievrije zones verkleind van 250 naar 100 meter, ze heeft een excretietabel veranderd, het uitrijdseizoen verlengd en de inzaaidatum voor vanggewassen drie weken naar achteren geschoven.

Collega-Kamerleden zijn kritischer. Podt houdt Van der Plas voor dat er maar weinig mensen zijn die geloven dat de inspanningen van de minister - zoals het verzwakken van het plan-Adema - genoeg zullen zijn om de mestcrisis op te lossen, en daarnaast of Nederland daarmee de derogatie uit Brussel terug zal krijgen. „Dan houd je alleen de grote, rijke boeren over”, zegt ze.

Dat is voor Van der Plas veel te pessimistisch. „Ik heb er vertrouwen in dat we die derogatie wel terugkrijgen”, vertelt ze. „Er waait nu een andere wind in Brussel, en volgende maand is er een andere Commissie.”

Harm Holman overtuigt ze daar niet mee. „Een half jaar geleden geloofde ik nog dat we de derogatie terug konden krijgen”, zegt hij. „Maar ondertussen denk ik dat we misschien een deel daarvan terug kunnen krijgen, alleen dan moeten we wel een ander beleid voeren. Met dit beleid krijgen we de derogatie niet terug. Met dit beleid gaan we de PAS-melders niet helpen.”

15.30 uur: SP wil nieuwe invulling GLB-gelden

De landbouwbegrotingen is een van de begrotingen waar het meest op wordt bezuinigd, stelt Sandra Beckerman (SP), en waar de minste beleidsplannen liggen.

Drie kwart budget is wegbezuinigd. Dat was nog wel te begrijpen als het kabinet een alternatief plan had voor de landbouw, maar dat ligt er niet - zoals de aanpak van de mestcrisis laat zien.

SP stelt voor om GLB anders te gebruiken: voor minimumprijzen voor boeren, samen met productiebeperking. Daarvoor moet het kabinet in Brussel met de vuist op tafel slaan, vindt ze.

15.05 uur: NSC wil duidelijkheid over inzet op mestmaatregelen in Brussel

Harm Holman (NSC) wil voor het volgende mestdebat op 7 november duidelijkheid over enkele zaken. Zo wil hij weten of de nieuwe, brede opkoopregeling in 2025 kan worden opengesteld en wat de voorwaarden zijn: wat is het doel, hoeveel dierrechten worden hiermee opgekocht, voor welke sectoren wordt de regeling ingericht en welk bedrag van de 5 miljard euro wil de minister reserveren voor deze regeling? NSC zal een motie indienen om dit zwart op wit te krijgen.

Ook vraagt Holman naar de inzet van Wiersma in Brussel. Hoe zit het bijvoorbeeld met de evaluatie van de huidige Nitraatrichtlijn en wat is de inzet van de minister op het 8e Actieprogramma? Ook wil het NSC-Kamerlid weten hoe de minister Brussel gaat overtuigen dat een nieuwe derogatie noodzakelijk is en welke onderbouwing zij daarvoor meeneemt naar Brussel. „Kan de minister voor 7 november meer duidelijkheid geven over een nieuwe derogatie? We snappen dat dat geen exacte wetenschap is, maar ik wil wel weten of dat maanden of jaren gaat duren.” Holman vraagt ook of er al een formeel verzoek voor een nieuwe derogatie ligt.

Holman wil ook weten of er een plan B op de plank ligt, voor als een nieuwe derogatie langer op zich laat wachten. „Het stuwmeer met mest komt eraan. De minister kan met haar huidige mestplan nog niet eens de helft van dat stuwmeer wegsluizen. Ze wil overleggen met het bedrijfsleven om tot een aanvullend mestplan te komen. Ik ontvang hier graag terugkoppeling op.”

NSC breekt ook een lans voor de eco-regeling. Het animo hiervoor is groot, want het budget werd twee jaar achter elkaar overtekend. De partij is voorstander om alle GLB-gelden uit te keren in de vorm van een inspanning via de eco-premie. Holman vraagt of de minister bereid is om in Europees verband te lobbyen om de uitkering van het basisbedrag te stoppen en alleen nog uit te keren in eco-gelden.

14.30: Vedder (CDA) wil dat de cyclus van crisis op crisis wordt doorbroken

Eline Vedder schetst een beeld van boeren en beleidsmakers op een ijsschots, en het toekomstperspectief op een andere schots. Die drijven van elkaar af, stelt ze.

Want er wordt hier in Den Haag bijvoorbeeld veel gepraat over doelsturing, zegt Vedder, maar ondertussen gebeurt er weinig. „Begin daar nu eens mee”, zegt ze. „Begin dan met één onderwerp, bijvoorbeeld met gewasbescherming.” Het Productschap Akkerbouw heeft daar al concrete plannen voor, zegt ze.

Ook zij is kritisch op het schrappen van het NPLG. „Ik dacht: ben ik nu niet slim genoeg om het masterplan daarachter te begrijpen?”, zegt ze. „Dat ik enkel de nadelen daarvan zie?” Maar dan ziet ze de nota die ambtenaren van het ministerie hebben opgesteld en waarin ze de minister hebben gewaarschuwd over de negatieve gevolgen van die actie, en die vlak voor het debat openbaar is geworden, en zegt ze: „Dan denk ik: Zie je wel?” Boeren worden daar de dupe van, zeggen ze, en vooral de volgende generatie, die daardoor geen toekomstperspectief krijgt.

Het leidt tot een woedende interruptie van Caroline van der Plas, die wil weten waar Vedder het lef vandaan haalt om bewindslieden aan te vallen die pas drie maanden bezig zijn. Volgens haar is het juist het wanbeleid van het CDA geweest dat de huidige situatie heeft gecreëerd.

Vedder beaamt dat het CDA in vroegere tijden verkeerde beslissingen heeft genomen. Dat doet haar ook pijn, zegt ze. Echter, zegt ze, in de afgelopen jaren heeft ze telkens weer gezien hoe de landbouw in een crisis kwam. „En dan kwamen er maatregelen, dan was de crisis voorbij, en haalden we diep adem en gingen weer op de oude voet verder. Tot de volgende crisis.” Maar zo kun je niet verder gaan, zegt Vedder. „We moeten niet nog verder van crisis naar crisis hobbelen. We moeten onze huidige jonge boeren niet weer met een kluitje in het riet sturen.”

13.31 uur: Thom van Campen (VVD) wil ‘daden’ van het kabinet

Thom van Campen (VVD) wil weten wanneer het in het landbouw- en natuurdebat eens ‘van woorden naar daden’ gaat.

VVD wil van beide bewindspersonen horen welke concrete acties we van beide bewindspersonen het komende halfjaar kunnen verwachten. „Het kerkhof ligt vol met aangenomen Kamermoties om over te gaan tot doelsturing op bedrijfsniveau.” Als voorbeeld noemt hij het systeem dat bij AgroProeftuin de Peel is ontwikkeld, waarmee de nitraatuitspoeling op perceelniveau kan worden gemeten en gestuurd. Ook wijst hij op de vele innovaties bij de bron die kunstmestvervangers opleveren. „Wanneer gaan we dit in de praktijk zien?”

Hij wil dat de minister boerenbedrijven in experimenteergebieden gaat aanwijzen, waarbij doelsturing in de praktijk wordt uitgevoerd.

Alternatief voor NPLG

Landbouwminister Wiersma stuurde donderdagochtend een nota naar de Kamer, waarin ambtenaren in de zomer al waarschuwden voor de gevolgen van het schrappen van het NPLG en de bijbehorende 24 miljard. Zonder alternatieve maatregelen gaat Nederland niet voldoen aan internationale verplichtingen op het gebied van natuur-, water- en klimaat.

Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) wil weten wat de VVD daarvan vindt. „Dit zijn zorgelijke notities en ze komen niet als een een verrassing voor mij. Ik heb in de afgelopen 3,5 jaar dat ik hier het debat voerde, ook gezocht naar minder pijnlijke manieren waarmee we de problemen kunnen oplossen om een oplossing te bieden voor de PAS-melders en om de vergunningverlening weer op gang te brengen. Makkelijke keuzes zijn er niet.”

Van Campen verwacht dat het kabinet bij het stikstofbeleid net zoals bij de mestaanpak ‘moeilijke, maar duidelijke keuzes’ gaat maken. „We zullen veel meer van een gebiedsgerichte aanpak met een ruimhartig budget toe moeten naar normeren en kijken hoe we in de vergunningverlening zaken kunnen verstevigen. Anders krijgen we het niet voor elkaar om de stikstofuitstoot te verminderen en de natuur te herstellen.”

Normen en beprijzen

VVD roept het kabinet met een recent aangenomen motie ook op om tot beleid te komen met betrekking tot het normeren en beprijzen van stikstof. Ook moet het kabinet het Nederlandse vergunningsstelsel onder de loep nemen, om te kijken of er verbeteringen kunnen worden doorgevoerd. Daarbij vindt Van Campen dat het kabinet ook naar stelsels in landen om ons heen moet moet kijken. „Dat zijn landen waar vergunningen niet voor onbepaalde tijd worden afgegeven. Daarbij geldt: als de vergunningsruimte een langdurige periode niet wordt gebruikt, gaat deze terug naar waar deze vandaan komt, en dat is de overheid. Dat zijn moeilijke keuzes, maar daarmee neemt de VVD de verantwoordelijkheid voor de afspraken uit het hoofdlijnenakkoord.”

VVD braakt ook een lans voor administratieve lastendurk.

13.30 uur: Het debat gaat na de lunchpauze weer verder

Thom van Campen trapt af namens de VVD.

12.50 uur: Het debat is geschorst voor de lunch

12.40 uur: D66 wil dierenombudsman

De landbouw strompelt van crisis naar crisis, stelt D66-Kamerlid Anne-Marijke Podt, terwijl de minister plannen terugdraait en struisvogelpolitiek bedrijft. De prioriteit bij het kabinet ligt niet bij waterkwaliteit of ecologie - daarbij haalt Podt een uitspraak van minister Wiersma aan dat de mestregels niets doen om de waterkwaliteit te beschermen. „Waarvoor denkt u dan dat die regels er zijn?”, vraagt ze de minister. „Dat die er enkel zijn om boeren te pesten?”

De landbouw in Nederland heeft altijd voorop gelopen, stelt Podt, maar doet dat nu niet meer. Ze vraagt de minister of die bedrijven die wel nog voorop lopen, de koplopers met diervriendelijke en natuurinclusieve dieren te steunen. En zo ja, hoe ze dat dan gaat doen.

Daarnaast pleit Podt voor een ombudsman dieren, die gevraagd en ongevraagd onderzoek kan doen naar misstanden in de veehouderij en de rest van de keten. „Onlangs was er weer een filmpje van een kalvertransport, waarbij de dieren in het gezicht en op het lijf werden geslagen”, zegt ze. „En de minister zegt telkens dat dat incidenten zijn.”

Ook wil ze dat het kabinet stopt met wat ze struisvogelpolitiek noemt. Als het kabinet daarmee doorgaat, voorspelt ze, zullen bedrijven omvallen.

12.00 uur: Dion Graus (PVV) wil wolven schieten met ‘anticonceptiepijl’

Dierenwelzijnswoordvoerder Dion Graus gaat na Nijhof-Leeuw verder namens de PVV. Hij wil weten hoe het ervoor staat met het stalbrandenpreventieplan dat wordt opgesteld in samenwerking met verzekeringsmaatschappijen. „Ik hoorde van een preventiespecialist bij een grote verzekeringsmaatschappij dat er nog steeds niet-brandwerende materialen worden gebruikt bij de bouw van nieuwe stallen. Waar zijn we dan mee bezig?”, vraagt Graus zich hardop af.

Voortplanting wolf

Net als vorig jaar, neemt Graus het ook weer op voor de wolf. Volgens hem ervaart Nederland overlast door het roofdier, omdat voedsel zoals de vos, reeën en zwijnen worden afgeschoten. „Dan gaat de wolf naar het schaap. De derde keuze.”

Volgens het PVV-Kamerlid is er in Nederland een ‘heksenjacht’ gaande op de wolf. „De wolf wordt illegaal afgeschoten en ook werden er laatst dode welpjes gevonden onder verdachte omstandigheden in een greppel. Mensen nemen het heft in eigen hand als ze hun zin niet krijgen.”

Graus stelt voor om de wolf te schieten met een vaccin, zodat het dier op den duur onvruchtbaar wordt. ‘Een anticonceptiedart’, zoals hij het zelf noemt. Deze kan door een verdovingsgeweer op een wolf worden afgevuurd. Dit zou verder dierenleed, zoals welpjes die worden gedood, kunnen voorkomen en wordt in Afrika ook al gedaan, beargumenteert Graus.

Graus is groot voorstander van de wolf en zal zo’n voortplantingsmaatregel eventueel met ‘pijn in het hart’ steunen. Het heeft voor hem een groter doel, nu ook Europa afschot van probleemwolven mogelijk wil maken en het kabinet hier ook voorstander van is: „Ik wil de wolf behoeden voor de kogel.”

Nationale koppen

Esther Ouwehand (PvdD) komt nog even terug op het debat over het gebruik van een veeprikker. In het hoofdlijnenakkoord, mede-ondertekend door de PVV, staat dat er geen nationale koppen op EU-beleid zetten. Voor de minister was het daarom een reden om af te zien op het gebruik van het drijfmiddel, terwijl de Kamer wél een verbod wil. Ouwehand wil van Graus weten hoe hij daarnaar kijkt. „Ik ben 17 jaar woordvoerder in de Kamer voor het MKB en ZZP geweest. Voor ondernemers moeten er zo min mogelijk nationale koppen worden gebruikt, omdat deze zorgen voor extra regeldruk en administratieve lasten.” Graus wordt fel: „Je mag geen nationale kop weghalen als je daarmee dierenmishandeling gaat faciliteren. Dat kan nooit de bedoeling zijn geweest.”

11.50 uur: Jeanet Nijhof (PVV) wil haast maken met vergunningen op basis van doelvoorschriften

Namens de PVV komen twee sprekers aan het woord. Allereerst stisktofwoordvoerder Jeanet Nijhof-Leeuw. Zij begint haar betoog een stuk positiever dan Bromet en wijst op de eerste doelschriftenvergunning die is verleend. Dat stemt de grootste partij uit de Tweede Kamer positief. Volgens haar kan dit ook zicht bieden op de legalisatie van PAS-melders.

Omdat de minister nauw betrokken is geweest bij de totstandkoming van de doelschriftenvergunning, wil de PVV weten hoe de minister ervoor gaat zorgen dat de opgedane kennis bij de verlening van deze eerste doelschriftenvergunning breed wordt geïmplementeerd bij andere provincies, zodat de overstap van generiek naar beleid naar doelsturing snel gemaakt kan worden. „Dat zou pas toekomstperspectief bieden. De boer is weer baas op eigen bedrijf en kan zelf bepalen hoe hij zijn doelen gaat behalen.”

Nijhof-Leeuw heeft zorgen over financiering. Voor boeren is dit al langere tijd erg lastig of onmogelijk. „Hierdoor stoppen boeren noodgedwongen. In de grensstreek zouden boeren zelfs naar Duitsland gaan voor een lening. Is de minister hier bekend mee? We zien graag dat de minister met de banken in gesprek gaat.” Ook zou de minister in gesprek moeten gaan met supermarkten om te zorgen dat boeren een eerlijke prijs krijgen voor hun producten, zodat investeringen op het boerenerf ook mogelijk worden gemaakt.

11.40 uur: Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) opent debat met aanval op kabinet

De toon is gezet. Als grootste oppositiepartij opent GroenLinks/Pvda-Kamerlid Laura Bromet het debat met een felle aanval op het nieuwe kabinet. Ze vertelt hoe ze ziet dat het met het landbouwbeleid de goede kant op is gegaan in de laatste jaren, en ziet een kentering met de tijd van oud-Kamerleden Helma Lodders (VVD) en Jaco Geurts (CDA). De Kamer heeft de laatste tijd stappen gezet in wat volgens Bromet de goede richting is, het erkent de problemen waar de landbouw mee te maken krijgt, op gebieden als biodiversiteit, klimaat en waterkwaliteit, en wil de sector helpen om die het hoofd te bieden.

Echter, stelt Bromet, de BBB en de nieuwe minister staan hier diametraal tegenover, en diametraal tegenover alles waar haar partij voor staat. In plaats van de landbouw vooruit te helpen moet het Kamerlid nu vechten tegen achteruitgang.

Het ministerie, stelt Bromet, ontkent de problemen. Het focust op technische maatregelen die nog niet bestaan, op toezeggingen die ze vanuit Brussel wil krijgen, en er is geen plan B. De plannen van het ministerie lossen de problemen niet op, stelt ze, maar vergroten die alleen maar.

Ook constateert ze dat de BBB hierin vaak alleen staat in de Kamer - hierbij haalt ze het recente debat over de veeprikker aan, waarbij ook coalitiepartij VVD erop aandrong om dat instrument uit te bannen.

Bromet eindigt haar bijdrage met de uitspraak dat ze niet gelooft in de plannen van het Kabinet, en dat haar partij de begroting niet zal steunen.

11.35 uur: Het debat is afgetrapt

Landbouwminister Femke Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie zitten klaar in ‘vak-kabinet’.

Kamervoorzitter Martin Bosma begint het debat met een gedicht ‘Ballade van den boer’, van Werumeus Buning.

Er stonden drie kruisen op Golgotha,
Maar de boer hij ploegde voort.
Magdalena, Maria, Veronica,
Maar de boer hij ploegde voort,
En toen zijn akker ten einde was,
Toen keerde de boer den ploeg
En hij knielde naast zijn ploeg in het gras,
En de boer, hij werd verhoord.

Zo menigeen had een schonen droom,
Maar de boer hij ploegde voort.
Thermopylae, Troja, Salamis,
Maar de boer hij ploegde voort.
Het jonge graan werd altijd groen,
De sterren altijd licht,
Gods woord streed in de wereld voort
En de boer heeft het gehoord.

Men heeft den boer zijn hof verbrand,
Zijn vrouw en os vermoord;
Dan spande de boer zichzelf voor den ploeg,
Maar de boer hij ploegde voort.
Napoleon ging de Alpen op
En hij zag den boer aan 't werk,
Hij ging voor Sint-Helena aan boord
En de boer hij ploegde voort.

Eerst toen de boer dien hemel zag
Zo vol van lichten schijn,
Toen spande hij zijn ploegpaard af,
En hij veegde het zweet van zijn voorhoofd af,
En hij knielde naast zijn stilstaand paard,
En hij wachtte op Gods woord.

Een stem sprak tot aarde, hemel en zee
En de boer heeft haar gehoord:
– ‘Terwille van den boer die ploegt
Besta de wereld voort!’

Voordat het debat op het punt staat van beginnen, vraagt Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) aan Bosma of ze in haar bijdrage beelden mag laten zien van dieren in de veehouderij. Bosma staat dit niet toe, omdat het niet gebruikelijk is om videobeelden in de plenaire zaal te laten zien.