‘De gans is de nieuwe weidevogel van Friesland’

Zo’n veertig boeren en jagers kwamen dinsdagmiddag naar het provinciehuis voor een hoorzitting over de nestbehandeling en het afschot van overzomerende grauwe ganzen. In totaal zijn er 81 bezwaren tegen die vergunningen vanuit de landbouw gekomen bij de provincie.

Remkes

Jelle Bouma, melkveehouder en voorzitter van agrarische Natuurvereniging de Greidhoeke, liet de onafhankelijke bezwaarcommissie met een voorbeeld de impact van ganzen zien. „We hebben een speciale plasdras aangelegd op 150 meter vanaf een Natura 2000-gebied voor de weidevogels. In plaats van dat er 50 grutto’s leven, zijn er 250 ganzen te vinden. Het doel, behoud van de weidevogels, wordt gefrustreerd door de ganzen. Remkes zei al: ‘Niet alles kan overal.’ Dat geldt ook voor de ganzen. Het is belangrijk dat de ganzenpopulatie wordt beperkt, zodat de weidevogels ruimte krijgen. Dat botst op dit moment.”

Bouma krijgt net als de andere bezwaarmakers een applaus van de veertig aanwezige boeren. Een andere melkveehouder vult aan: „De provincie zet de deuren wagenwijd open voor de ganzen. De gans wordt de nieuwe weidevogel van Friesland!”

Te veel ganzen

De grauwe gans is een beschermde diersoort onder de Vogelrichtlijn. De landelijke gunstige referentie populatie is vastgesteld op 68.000. In 2021 waren er 650.000 grauwe ganzen in Nederland; bijna 600.000 meer dan het doel.

De gunstige staat van instandhouding vraagt dus ook om afschot van ganzen, omdat het college nu handelt in strijd met de Habitatrichtlijn, menen de bezwaarmakers. Niet alleen het aantal ganzen, maar ook het schadebedrag neemt jaarlijks toe, zo blijkt uit cijfers.

Bufferstroken

De boeren hebben onder meer moeite met de bufferstroken van 150 meter rondom Natura 2000-gebieden als voorschrift in de vergunning. Dit zou voortkomen uit bestaande rechtspraak en heeft als doel dat populatiebeheer geen verstoring veroorzaakt voor bepaalde vogels, zoals de kraanvogel.

In deze gebieden mag dus niet worden geschoten. De provincie gebruikt hiervoor het argument dat het een wettelijke zorgplicht voor flora en fauna heeft.

Jacht binnen Natura 2000-gebieden

Jurist David Jan Meijer van Bout Advocaten, die enkele boerengezinnen vertegenwoordigde, stelde dat er dan een bijzondere situatie ontstaat. „Jacht is een bestaand gebruik in Natura 2000-gebieden. Dat is ook in de beheersplannen opgenomen. Dan komen we in de markante situatie terecht dat er wel in een Natura 2000-gebied mag worden gejaagd, maar niet in het gebied eromheen. Dat maakt dat het college dit voorschrift niet had mogen opnemen, nu het volstrekt zinloos is en getuigt van willekeur.”

Secretaris FBE opgestapt

Het ganzenbeleid heeft ook zijn weerslag gehad op de Faunabeheereenheid Fryslân. De vorige secretaris stapte zelfs op vanwege dit dossier. De FBE is dan ook nog steeds niet te spreken over de verleende vergunning voor de grauwe gans, legt de nieuwe procesmanager Nikkie van Grinsven tijdens de hoorzitting uit. „Dit beleid is inconsistent, bevat ondoelmatige voorschriften en heeft contraproductieve effecten.”

De FBE riep in 2023 dan ook om continuering van het bestaande beleid, zonder bufferzones rondom Natura 2000-gebieden. „Deze hebben geen enkele ecologische en juridische onderbouwing. De zorgplicht uit de Omgevingswet vraagt om handhaving op de uitvoering van de vergunning als daar aanleiding toe is en niet om extra voorschriften zonder enige meerwaarde. Dit wordt ook bevestigd door recente rechtelijke uitspraken”, aldus van Grinsven.

Overgangsrecht

De grote vraag tijdens de hoorzitting is of het Friese college deze beperkingen wel op had mogen leggen. Dat is een juridische exercitie.

De Faunabeheereenheid Fryslân heeft in 2023 een verzoek ingediend, in het kader van de Wet natuurbescherming, voor nestbehandeling en afschot van overzomerende grauwe ganzen. Op 1 januari 2024 is echter de Omgevingswet ingegaan. Deze bundelt een tal van wetten, waaronder de Wet natuurbescherming.

Omdat de ontheffing ‘Overzomerende grauwe gans 2018-2013’ afliep in oktober 2023 en er geen nieuw faunabeheerplan actief was, heeft de provincie de vergunning verleend op basis van een ambtelijk genomen besluit (opdracht). Daarmee is het een nieuwe flora- en fauna-activiteit geworden. In zo’n ontheffing kan de provincie dan ook voorwaarden, zoals de bufferzones, opnemen.

Ontheffing had moeten worden verlengd

De juristen en boeren zijn het niet eens met de werkwijze en van mening dat de van 2018 tot en met 2023 verleende ontheffing gewoon intact had moeten worden gelaten vanaf april 2024, omdat de nieuwe vergunning in 2023 al is aangevraagd.

Jurist Meijer legde duidelijk uit op grond van de Aanvullingswet natuur, die onder de Omgevingswet valt, de Wet natuurbescherming had moeten worden toegepast. Dit zou dan als overgangsrecht kunnen worden gebruikt. Er had dus geen nieuwe vergunning met beperkingen moeten worden verleend. „Nu het college dit niet heeft gedaan, handelt het in strijd met de wet.”

Patatkraam

Onafhankelijk fauna-adviseur Peter van Kempen, die ook sprak namens enkele boeren, wijst als aanvulling op Meijer op de procedure. Een ambtelijk besluit is volgens hem niet de goede keuze, omdat deze methode alleen zou mogen worden gebruikt bij een besluit waarbij weinig inspraak zal komen, bijvoorbeeld aan een ondernemer met een patatkraam die jaarlijks een vergunning moet krijgen. Een complete zienswijzeprocedure is dan vooraf ook niet nodig.

Deze omgevingsvergunning voor afschot van grauwe ganzen is een heel ander geval, omdat er veel meer belanghebbenden zijn. Er had in elk geval voorafgaand aan het te nemen besluit ruimte moeten zijn voor het indienen van een zienswijze. En deze is er volgens Van Kempen niet geweest. De hoorzitting had dan ook plaats moeten vinden voordat de nieuwe ontheffing in ging. „De provincie is dus aantoonbaar in gebreke hiermee.”

Van Kempen verwijt het bevoegd gezag dat zij bewust deze weg van een ambtelijk besluit heeft gekozen, om aan de inspraak van veel belanghebbenden te ontkomen. „Een ambtelijk besluit kan alleen genomen worden bij enkele belanghebbenden. Bij veel bezwaarmakers mag deze route niet gekozen worden. Daarom dient het ambtelijk besluit als nietig te worden verklaard. Het overgangsrecht en de oude ontheffing moeten in werking treden!"

Uitleg provincie

De bezwaarcommissie wilde van GS weten hoe het precies zit en waarom er geen sprake zou hoeven zijn van het overgangsrecht. Vertegenwoordigers namens GS stelden dat de FBE heeft gevraagd om het verlenen van een opdracht. Als er wel een aanvraag voor een ontheffing zou worden gedaan, dan zou de provincie deze moeten afwijzen, omdat er geen nieuw faunabeheerplan lag. In de praktijk zou dan ook geen ganzenbeheer kunnen plaatsvinden, legde een jurist van de provincie uit.

Met een ambtshalve besluit kunnen GS zelfstandig beleid uitvoeren op het moment dat er geen aanvraag ligt, zoals bij de ontheffing voor de grauwe gans was. „De route om een opdracht te verlenen is een soort redmiddel voor GS om toch het populatiebeheer door te kunnen laten gaan.”

Emotie

De emotie liep tegen het einde van de zitting hoog op bij Cees de Boer, melkveehouder en secretaris bij de provinciale FDF-afdeling van Friesland: „Er zitten hier mensen in de zaal waar het ganzenbeleid na twintig jaar tot hier - hij wijst ondertussen naar zijn keel - zit. Het spijt me om te zeggen, maar de provincie doet niets ander dan het verdedigen van de ganzenbescherming. Dat moet eens ophouden! Als ik thuis in de stal acht keer zoveel beesten houd dan mag binnen mijn vergunning, dan sta ik voor het hekje. Hier doen we het anders. We laten de ganzenpopulatie maar groeien, groeien en groeien. En als het gras bij mij op is, dan gaan ze wel naar de buurman. Wat maakt het toch allemaal uit?! Dit is wat er leeft onder de bevolking. Luister eens een keer naar wat de mensen in het veld willen! We krijgen alleen maar meer ellende, en ondertussen worden er alleen maar meer regels bedacht voor ganzenbeleid. Houd er toch eens meer op!”, neerde hij richting de provincie.

Afwijken van plan regiegroep

De Boer sprak eerder tijdens de zitting, net als juristen en andere bezwaarmakers, al zijn teleurstelling uit dat de provincie het plan van de regiegroep - dat is opgesteld in samenspraak met boeren, jagers en TBO’s - niet heeft overgenomen. Volgens de boeren is de toezegging gedaan dat de vergunning zo dicht mogelijk bij dit plan zou blijven.

Jurist Meijer van Bout Advocaten vroeg zich af of de provincie wel zomaar af mag wijken van het plan van de regiegroep. „Met het alternatieve scenario verschoof de nadruk van afschot naar verjaging. Dat brengt grote gevolgen met zich mee: zo staat de weidevogelpopulatie onder druk, neemt de schade aan gronden en gewassen zienderogen toe en lijdt de kwetsbare natuur onder toenemende graasdruk door ganzen. Het is dus de vraag of het onderhavige beleid evenredig is.” De boeren vinden van niet.

Vervolg

Over de vraag of de bezwaren terecht zijn, zal de onafhankelijke bezwaarcommissie zich de komende weken buigen. Die adviseert daarover binnen vier weken aan Gedeputeerde Staten. Uiteindelijk is het aan GS wat zij met dat advies doen.