Gevoelig punt voor Friese coalitiepartij BBB
Provincie Friesland onderzoekt onteigenen als optie om doelen Natuur Netwerk Nederland te halen
Het onteigenen van boeren voor de aanleg van natuur ligt politiek gevoelig voor de BBB, dat in Friesland samen met ChristenUnie, CDA en FNP de coalitie vormt. Een jaar geleden zette het besluit in Zuid-Holland om te kunnen onteigenen voor het NNN de coalitie op scherp. BBB-Statenlid Edwin Veldhuijzen ageerde destijds tegen onteigening als middel, terwijl de BBB ook daar in de coalitie zit. Uiteindelijk stemde een meerderheid van de Provinciale Staten toch in, tot teleurstelling van boerenbelangenbehartiger LTO Noord.
Schadeloos stellen of mes op de keel?
Friesland wil boeren die te maken krijgen met de uitbreiding van het NNN-gebied volledig schadeloos kunnen stellen. Daarvoor moet de provincie wel kunnen onteigenen, anders wordt zo’n schadeloosstelling gezien als verboden staatssteun. Hetzelfde argument zorgde er in Zuid-Holland voor dat de discussie verstomde en de BBB nog steeds deel uitmaakt van de coalitie.
Dat zat LTO Noord echter totaal niet lekker. „De focus wordt heel erg gelegd op de volledige schadeloosstelling om zo het woord onteigenen niet te hoeven gebruiken", stelde LTO'er Arie Verhorst destijds. „Dat hoor je ook bij de inbreng van de partijen en de gedeputeerden. Ik durf het woord wel in de mond te nemen, want wat er eigenlijk gebeurt, is dat er een onteigeningstraject wordt gestart. Vroeg of laat ben je als boer aan de beurt als je niet uitgekocht wil worden. Onderhandelen met het mes op de keel dus.”
Deze week nog zorgde een discussie over een zonering van 500 meter rond stikstofgevoelige Natura-2000-gebieden in Gelderland voor ophef. Voor het BBB-plan zou Gelderland boeren moeten onteigenen in die zones, maar de partij haastte zich te melden via een eigen landelijk bericht dat de vork zo niet in de steel zit. Het gaat om vrijwillige uitkoop en hulp bij reduceren van stikstof.
Friesland zit op 60 procent
Friesland wil werk maken van het NNN, omdat uit een tussenrapportage blijkt dat de provincie achterloopt. Boeren willen tot nu toe niet zomaar meewerken (zie kader). Friesland schrijft: ‘In 2022 werd al duidelijk dat het lastig zou worden om de NNN-doelstellingen te halen in 2027. Provinciale Staten besloten daarom eind 2022 iets minder dan de helft van de met het Rijk afgesproken restopgave in 2027 te voltooien: 750 hectare grondfunctiewijziging naar natuur en 2000 hectare concrete inrichting van natuur. Hiervan is nu 15 procent gerealiseerd. De oorspronkelijke afspraken met het Rijk waren 1600 hectare grondfunctiewijziging en 3700 hectare inrichting. Ten opzichte hiervan is 7 procent gerealiseerd. Friesland heeft ten opzichte van de totale Rijksdoelstelling circa 60 procent van het NNN gerealiseerd.’
De provincie denkt aan drie oplossingsrichtingen: doorgaan met de vrijwillige aanpak ten opzichte van landeigenaren, meer flexibiliteit in NNN-grenzen aanbrengen door gronden binnen en buiten NNN waar mogelijk uit te ruilen en voor cruciale gronden onderzoeken of volledige schadeloosstelling geboden kan worden. Eigenaren krijgen hiermee een extra vergoeding voor hun grond, dit vereist wel zo nodig een mogelijkheid tot onteigening om verboden staatssteun te voorkomen.
Verder uitwerken
ChristenUnie-gedeputeerde Matthijs de Vries heeft natuur in zijn portefeuille. „Als college zien we kansen om de NNN-doelstellingen te halen via een andere koers met nieuwe versnellingsopties”, stelt hij. „Hierbij gebruiken wij waardevolle opbrengsten, inzichten en informatie die we in de participatie en gebiedsprocessen hebben opgehaald. Wij gaan deze versnellingsopties verder uitwerken in een plan van aanpak.”
Dat plan wordt eind dit jaar voorgelegd aan de Provinciale Staten. In het tussenrapport wordt het belang van het NNN benadrukt, al is het maar omdat het aanleggen van het NNN een wettelijke taak is van de provincie. ‘Fryslân heeft een taak om het NNN te realiseren, vastgelegd in de bestuurlijke overeenkomst Het Natuurpact (voorheen de Ecologische Hoofdstructuur)’, staat in het rapport. ‘De bescherming en ontwikkeling van het NNN is wettelijk vastgelegd in het Besluit kwaliteit leefomgeving van de Omgevingswet. Het doel hiervan is een robuust netwerk te creëren dat belangrijke ecosysteemdiensten kan leveren en onze leefomgeving voldoende veerkracht geeft. Dit maakt ruimte vrij voor andere ontwikkelingen in het landschap. Bovendien is dit robuuste netwerk noodzakelijk om te voldoen aan de huidige en toekomstige Europese wet- en regelgeving.’
En: ‘Het Nationaal Natuurnetwerk (NNN) in Fryslân is belangrijk omdat het zorgt voor verbindingen tussen kwetsbare natuurgebieden. Dit is nodig om de biodiversiteit te beschermen en de instandhoudingsdoelen te behalen. Bovendien levert het NNN voordelen op voor economie, gezondheid en milieu.’
Friesland bang voor rechtszaken na 2027
Friesland gaat in het rapport ook in op consequenties bij het niet halen van de NNN-doelen. De provincie vreest voor vier mogelijke gevolgen bij het niet halen van de doelen, staat in het rapport:
Vergunningsproblemen. 'Vergunningverlening van economische activiteit kan worden stopgezet om te voldoen aan wettelijke verplichtingen.'
Maatregelen vanuit de EU. 'Zoals ingebrekestelling of boetes.'
Zwaardere interventies door het Rijk. 'Bij herhaaldelijke tekortkomingen kan het Rijk beslissen om zwaardere interventies op te leggen, zoals het geven van aanwijzingen of het gedeeltelijk overnemen van verantwoordelijkheden.'
Rechtszaken. 'Nalatigheid kan leiden tot rechtszaken, zeker als dit tot aantoonbare schade leidt. Dit kan niet alleen financiële gevolgen hebben, maar ook tijd en middelen afleiden van andere belangrijke projecten.'
Boeren in Friesland zitten niet te wachten op NNN: wegvallen derogatie, ganzenschade en emotionele weerstand genoemd als knelpunten
De provincie Friesland noemt in het tussenrapport ganzenschade op grasland het wegvallen van derogatie voor de melkveehouderij als een obstakel waarom boeren niet vrijwillig meewerken aan het afwaarderen van landbouwgrond voor het NNN. Ook het niet genoeg kunnen bieden van compensatie en emotionele weerstand zijn ‘obstakels’, blijkt uit het onderzoek.
‘Ondanks opvolgingsproblemen binnen de agrarische sector, is het onwaarschijnlijk dat er op korte termijn grote hoeveelheden agrarische grond beschikbaar komen’, staat in het rapport. ‘De huidige marktomstandigheden worden gekarakteriseerd door een hoge vraag en een beperkte beschikbaarheid, wat zowel de prijs als de toegankelijkheid van agrarische gronden bemoeilijkt. Daarnaast heeft de sterke groei van de ganzenpopulatie geleid tot verhoogde gewasschade, wat de kosten voor schadevergoeding heeft doen stijgen.’
En over het wegvallen van derogatie: ‘De agrarische sector staat onder grote druk door de geleidelijke afbouw van de derogatiebeschikking. Agrariërs hebben iedere hectare nodig om te kunnen voldoen aan de mestnormen. Er kan van agrariërs niet verwacht worden dat zij afstand doen van hun grond zonder passende compensatie of gelijkwaardige ruilgrond. Dit zorgt ervoor dat de bereidheid tot verkoop of ruil daalt en de gebiedsontwikkeling en realisatie van het NNN verder vertraagt.’
Ook kan de provincie Friesland niet genoeg geld bieden en emotionele weerstand tegen verkoop van gronden voor natuur. ‘Daarnaast zorgt onzekerheid over toekomstige verplichtingen en regelgeving voor terughoudendheid. Grondeigenaren vrezen beperkingen of voelen zich onnodig belast. Ook zien sommige eigenaren hun grond als langetermijninvestering en willen niet verkopen vanwege mogelijke waardevermindering. Deze factoren leiden gezamenlijk tot een langere doorlooptijd van het functiewijzigingsproces.’
