Column: Eerste Kamer en Schouten zitten in de verkeerde rol

De POV, NMV en NVP riepen deze week de Eerste Kamer op om de stikstofwet niet aan te nemen. De argumentatie is inmiddels bekend. Onhaalbare normen, wetgeving die Nederland steeds verder op slot zet, ondeugdelijke onderbouwing en met als gevolg dat de landbouw en boeren het kind van de rekening worden. Daarmee volgden ze Farmers Defence Force en Agractie die al eerder pleitten voor uitstel bij de Eerste Kamer. Alleen de grootste belangenorganisatie LTO wil tot nu toe door met de wetgeving, omdat er door de lobby ook verbeteringen zijn gekomen.

Standpunt innemen, is gokken

Eigenlijk gokken alle belangenorganisaties met hun standpunt. De organisaties, die van de wet af willen, hopen op een betere wet na de verkiezingen, maar lopen het risico dat het nog wel eens slechter kan uitpakken. LTO is bang voor het laatste, telt haar lobbyzegeningen en gokt dat er de komende jaren bij de verdere invulling nog flink gesleuteld kan worden, zodat de scherpe randjes er af gaan. Het vervelende is dat de bereikte resultaten van het lobbywerk zoals van de Pas-melders ook geen zekerheden geeft. We weten pas wat het waard is als er juridische uitspraken liggen en tot nu toe zijn die uitspraken niet in het voordeel van boeren geweest.

Slechte wet

Ik vind dat er helemaal niet gegokt hoeft te worden door belangenorganisaties, want als een wet in de basis niet deugt zou de Eerste Kamer daar nooit voor moeten stemmen. Traditioneel is het zo dat er politiek bedreven wordt in de Tweede Kamer en de Eerste Kamer veel meer een controlerende taak heeft. De Eerste Kamer toetst of een wet uitvoerbaar en proportioneel is en voldoet aan de grondwet. Ik ben geen juridisch deskundige, maar zeker bij de eerste twee punten voldoet de stikstofwet niet.

Uitvoerbaarheid en proportionaliteit

Uitvoerbaarheid en proportionaliteit hangen daarbij samen, want met het geld dat minister Schouten beschikbaar stelt om boerenbedrijven uit te kopen, kan ten aanzien van stikstofreductie veel meer worden bereikt als boeren stallen aanpassen. Daar liggen inmiddels verschillende berekeningen voor en daaruit blijkt zelfs dat met slechts de helft van het budget de natuurwinst flink groter wordt. En dat zijn berekeningen waarin het nieuwste inzicht niet is meegenomen. Deze week bleek uit onderzoek op Dairy Campus in Leeuwarden dat de ammoniakemissie met 45 procent afneemt als er regelmatig water over de roostervloer gaat. Inzetten van zoveel belastinggeld voor een opkoopregeling is dus disproportioneel.

Afbreekwet

Het is belastinggeld over de balk smijten en we weten nu al dat de stikstofdepositie daarmee onvoldoende afneemt om de doelen in de wet te gaan halen. Het is ook raar dat het ministerie een pad uitstippelde met maatregelen om de stikstofdoelen te gaan halen en dat er dan opeens via een handjeklap in december met een aantal oppositiepartijen een veel strengere doelstelling in de wet wordt opgenomen. Politiek gezien misschien een mooi staaltje handwerk, waarbij Schouten liet zien dit stukje van het ministerschap goed te beheersen. Maar als dat met een wet gebeurt, die de landbouwsector keihard afbreekt, versta je je vak toch echt niet.

Minister van Sociale Zaken

Ze wilde graag minister van Sociale Zaken worden, maar kreeg landbouw. En dat zie je terug in haar beleid. Boeren, die in zwaar weer zitten, gaat ze met de opkoopregeling helpen. Maar haar taak was natuurlijk om de landbouwsector sterker en veerkrachtiger te maken binnen de maatschappelijke opgaven die er liggen. En dat gebeurt met deze wet niet. Er zal straks flink gerepareerd moeten worden met flink veel extra kosten voor de belastingbetaler. Met een sterk oplopende staatsschuld door de coronacrisis lijkt me dat een zorg, voor Schouten maar zeker ook voor de Eerste Kamer.

Ik heb het dan nog niet over de uitvoerbaarheid, want we hebben op dit moment geen systeem om te weten of maatregelen lokaal ook werken. Aerius is voor lokaal beleid ongeschikt zo concludeerde de Commissie Hordijk eerder. Die adviseerde ook om de betrouwbaarheid van de modellen te vergroten door met meerdere modellen te gaan werken. Mocht de Eerste Kamer de wet toch aannemen, dan zouden ze in ieder geval dat moeten toevoegen om de haalbaarheid te vergroten.

Te politiek

De kans dat de Eerste Kamer de wet aan gaat nemen, is groot. Het eerste teken daarvoor gaven de senatoren zelf door de wet niet controversieel te verklaren. En ook het handjeklap-gebeuren in december van Schouten om een meerderheid in de Eerste Kamer te krijgen, duidde al niet op een goede uitoefening van de taken van de Eerste Kamer. Haar eigen taakstelling om enkel deugdelijke wetgeving aan te nemen, is vervangen door het bedrijven van politiek. Er zijn in de recente geschiedenis maar weinig voorbeelden te vinden waarbij de Eerste Kamer de Tweede Kamer echt een voet dwars zet. Als dat al gebeurde, ging het om persoonlijke principes, zoals bij de Nacht van Wiegel die tegen een referendum was, of om onderwerpen die politiek niet gevoelig lagen en daardoor met een hamerslag de Tweede Kamer passeerde. De stikstofwet is veel te politiek geworden.