Welke coalitie krijgt Nederland?

Eerst maar eens over links. Een coalitie tussen VVD, D66 en twee van de drie linkse partijen (SP, PvdA en GroenLinks) zou net genoeg moeten zijn voor een meerderheid in de Tweede Kamer; 76 of 77 zetels. In theorie zou dat goed kunnen klikken, vooral met de progressieve PvdA en GroenLinks. De klik tussen D66 en VVD enerzijds en SP anderzijds is een stuk minder. De vraag is of de VVD deze richting uit wil gaan. Dat zou mee kunnen vallen; acht jaar geleden vormden de liberalen een coalitie met de PvdA, en dat heeft ze geen windeieren gelegd.

In de eerste Kamer levert dit echter een minderheid op; een dergelijke coalitie zou maar 32 tot 34 van de 75 zetels halen.

Over rechts

Dan over rechts. Na de eerste exit polls leek een coalitie van VVD, D66 en CDA een nipte meerderheid in de Eerste Kamer te kunnen krijgen. Maar naarmate meer stemmen geteld zijn, verdwijnt die meerderheid; op het moment van schrijven heeft deze coalitie nog maar 74 zetels. Er moet dus - net als vier jaar geleden - een partij bij. Vier jaar geleden schoof de ChristenUnie nog aan, maar de afgelopen vier jaar wrong dat, vooral over medisch-ethische kwesties. D66 zag voor zijn achterban belangrijke plannen over bijvoorbeeld euthanasiewetgeving uitgesteld en doorgeschoven worden. Het is onwaarschijnlijk dat de partij dat nog eens vier jaar wil uitstellen, en net zo onwaarschijnlijk dat de ChristenUnie op deze onderwerpen zal willen inschikken. Dus een voortzetting van de huidige coalitie zit er niet in.

Tel daarbij op dat deze vier partijen in de Eerste Kamer ook geen meerderheid hebben. Dat maakt regeren wel moeilijk.

Kan er dan een andere partij op rechts aansluiten? De PVV zag de bui al hangen en heeft zelf aangegeven in de oppositie te willen gaan. Forum heeft laten zien een instabiele en wispelturige partij te zijn, en ligt daarnaast ook niet goed bij de achterban van verschillende van de andere drie partijen. Boerenpartij SGP zal voor D66 dezelfde problemen hebben als de ChristenUnie. Blijft over: JA21. Het voordeel is dat deze partij wel acht zetels in de Eerste Kamer meebrengt - wat daar nu de Fractie-Nanninga heet is goed voor acht zetels. Samen met de 12 zetels van de VVD, de 9 van het CDA en de 7 van D66 zou dat goed zijn voor 36 zetels. Net niet genoeg voor een meerderheid daar, maar met slimme onderhandelingen zou daar overheen te komen zijn.

Het probleem bij deze coalitie zijn de grote verschillen tussen D66 en JA21. Daarbij hebben de Democraten een voorkeur voor links. Vier jaar geleden wilde D66 al dat, naast VVD en CDA, een andere progressieve partij aan zou schuiven bij de coalitie; dat zal nu niet veranderd zijn. Geruggesteund door een grote overwinning zal de partij de coalitieonderhandelingen nog assertiever ingaan.

Mengvorm

Dat brengt een derde variant naar voren; VVD, D66, CDA en een linkse partij. Dat ligt beter bij D66, maar hier zal het CDA moeite mee hebben. Met zoveel zetelverlies heeft die partij juist een minder sterke stem in coalitieonderhandelingen. De kans bestaat dat zij dan liever voor de oppositie kiezen, om de kiezers die ze nog over hebben gehouden niet nog verder van zich te vervreemden.

Coalitievorming en de landbouw

Wat betekent dit voor de landbouw? In ieder geval dat de weg naar kringlooplandbouw wordt voortgezet. In de afgelopen vier jaar was D66 hier de grote aanjager van, en hierop zal ze in een volgende regering door willen pakken. De VVD heeft daar, blijkens zijn verkiezingsprogramma, niet veel moeite mee. De partij wil dat boeren zich aanpassen door te innoveren. Voor de lange termijn lijken de liberalen meer te zien in kweekvlees dan in het behoud van de veestapel. Daarbij lijkt de invloed van de landbouwlobby bij de VVD af te zijn genomen. De huidige landbouwwoordvoerders, Helma Lodders en Arne Weverling, verlaten de Kamer en hun opvolger Jan Klink stond laag op de verkiezingslijst, op plaats 35. Hij komt nu met de hakken over de sloot de Kamer in.

Het zal de druk op de sector om - goedschiks of kwaadschiks - zijn werkwijze te veranderen, vergroten. Hoe groot, zal afhangen van welke coalitie wordt gevormd.