Column: Waar blijven de stikstofvoorstellen voor natuurbeheerders?

Minister Schouten stuurde deze week een brief naar de Tweede Kamer met voorstellen op managementniveau van boerenbedrijven om stikstofuitstoot te reduceren. Het mooie is dat ze het een beetje aan de sector zelf wil overlaten hoe dat in de praktijk wordt uitgewerkt. Ze gaat er over doorpraten met LTO, NAJK en Grondig, want die herkennen veel van die voorstellen in hun eigen plan dat ze onlangs presenteerden. FDF, NMV en Agractie staan er kritischer tegenover of stellen dat het de oude voorstellen zijn van het Landbouw Collectief. De vraag is of de landbouwsector de beoogde doelen van stikstofreductie op deze manier weet te halen.

Financiële prikkel

Harm Wiegersma van de NMV stelde deze week in mijn ogen terecht dat een collectieve opdracht zonder dwang of rendement niet automatisch leidt tot aanpassingen in de bedrijfsvoering. Er moet immers wel iets tegenover staan wil een individuele ondernemer het gaan oppakken. Zonder financiële prikkel zal er niet zoveel gebeuren en ik verwacht ook niet dat LTO, NAJK en Grondig hun leden daarvan allemaal weet te overtuigen. Laat staan de rest van de melkveehouders. De sector loopt wel het gevaar dat een volgende minister straks zegt dat de sector het onvoldoende heeft opgepakt en er dan alsnog maatregelen komen. En misschien komen die maatregelen al wel eerder, want het is natuurlijk ook een bespreekonderwerp van de kabinetsformatie.

Natuurbeheer

Waar Schouten dus druk is met het verminderen van de uitstoot van stikstof en daar allerlei maatregelen voor bedenkt, zie ik nog geen lijstjes met maatregelen voor een effectiever regulier natuurbeheer. En daar zijn in mijn ogen ook wel wat zaken te bedenken. De meest kwetsbare natuurgebieden als je kijkt naar de kritische depositiewaarden zijn veengebieden en schrale natuur zoals heideterreinen. Ik probeer ook te snappen hoe het natuurbeheer in elkaar zit en of dat niet slimmer en beter kan en welke kosten daarmee zijn gemoeid. Daarom was ik deze week op pad met een boswachter in Drenthe. Ik probeer te snappen waarom er niet meer schapen op de hei rondlopen als beheermaatregel, omdat die de vergrassing tegen gaan die mede door stikstofdepositie wordt veroorzaakt.

Overbegrazing

Net als in de landbouw is natuurbeheer ook genuanceerder dan wat we vaak in de algemene media lezen of wat natuurorganisaties zelf roepen. Dat werd me duidelijk toen ik met die boswachter over het Aekingerzand in Drenthe liep, een groot gebied met stuifzand en heide-achtige vegetatie daar omheen. De beheermaatregel bestond jarenlang uit het jaarrond begrazen van de hei met schapen. Door de warme droge zomers in combinatie met die begrazing ging de natuurkwaliteit echter achteruit. Zelfs zover dat Staatsbosbeheer midden in een nieuwe groeiseizoen besloot om de hele kudde van het terrein te halen.

Te laat ingegrepen

Inmiddels herstelt die hei en grasachtige vegetatie weer en wil Staatsbosbeheer met selectieve inzet van een kleinere kudde het terrein beheren. Wanneer je daar kritisch naar kijkt zou je kunnen concluderen dat in dit geval Staatsbosbeheer te laat heeft ingegrepen, waardoor de heide achteruit is gegaan. Maar goed, er liggen ook contracten met pachters onder, waardoor snel schakelen voor een optimaal natuurbeheer niet altijd kan. Zo’n voorbeeld laat dus zien dat natuurorganisaties ook in een systeem zitten, net als de landbouw, waardoor het niet optimaal gaat. Het zou dan ook goed zijn dat er vanuit het ministerie van LNV nagedacht wordt over een lijstje met maatregelen voor natuurorganisaties. Wanneer de kudde in eigendom is van de natuurorganisatie had er bijvoorbeeld sneller geschakeld kunnen worden.

Kennisniveau

Wat me ook opviel was dat een boswachter die al meer dan tien jaar beheerder is in dat gebied niet zo goed weet hoe het verderop in de provincie met een ander heideterrein is gesteld en waarom daar wel of niet schapen grazen. Er schijnen wel kennisdagen te zijn waarbij beheerders en ecologen elkaar spreken en kennis uitwisselen, maar dat heeft tot nu toe nog niet geleid tot een blauwdruk om heide goed te beheren. Ik krijg ook de indruk dat die natuurbeheerders het zelf ook niet altijd even goed weten wat het beste is. Vroeger werd er af en toe een stuk in de brand gestoken, afgeplagd en liepen er veel meer schapen. Er werd flink gerommeld in zo’n landschap, maar sinds die terreinen in eigendom zijn van natuurorganisaties is het er jarenlang vrij stil geweest.

Extra voorwaarden

Ik denk dat de maatschappij inmiddels wel iets meer van natuurbeheerders mag verwachten. Gaat het even mis in zo’n gebied dan blijkt uit vegetatiekarteringen die mede bepalend zijn voor de kwaliteit van de natuur dat het nog niet zo goed gaat of zelfs achteruit. En dan ligt dat niet aan stikstofdepositie maar aan het management van het beheer. Dus minister Schouten, kom maar op met zo’n lijstje maatregelen. Dan mogen de natuurorganisaties eerst zelf even kijken hoe ze het beheer beter en efficiënter kunnen inrichten. Verbetert de natuur niet snel genoeg, dan komen er extra voorwaarden om in aanmerking te komen voor subsidies.