‘Een tanker is niet zomaar om te keren’

Als bestuurder Trienke Elshof voor het laatst de ochtend heeft geopend (zij neemt afscheid van LTO voor een functie bij FrieslandCampina) is het de beurt aan de gedeputeerden. Zij krijgen verschillende stellingen én vragen uit de zaal voorgelegd. Het gaat zodoende over veel verschillende onderwerpen.

Bij de introductie geeft Femke Wiersma aan: „Een provincie is meer uitvoerend, veel komt uit Europa. Maar ik heb als bestuurder toch het gevoel wat meer te kunnen betekenen dan als beleidsmedewerker. Er waait een andere wind, niet alleen in de provincies maar ook in de Tweede Kamer. Ik probeer grenzen te verleggen en ben ontzettend gemotiveerd."

Ze maakt zich gedurende de ochtend een aantal keer hard voor gangbare landbouw. „De FAO (Verenigde Naties, red) heeft een statement gemaakt met een pas verschenen rapport. De veehouderij in Nederland is cruciaal voor de wereldwijde voedselvoorziening. Daarom vind ik ook dat gangbaar het ontzettend goed doet.”

Jisse Otter, gedeputeerde in Drenthe, was eerst wethouder in Emmen. Hij merkt dat er vooral veel wordt overlegd over de landbouw. „Ik kan wel zonder armen en benen, maar niet zonder mond. We praten veel, misschien wel teveel. De vraag is wat het oplevert. Dat is soms wel frustrerend."

Hij noemt Den Haag. „Laat ons weten wat jullie willen en dan moet er boter bij de vis. Oftewel geld erbij. Er wordt veel over jullie (de zaal met boeren, red) uitgestort. Tegelijkertijd merk ik een grote bereidheid om te veranderen. Ik kom uit de tijd dat je moest bukken voor sproeivliegtuigen. Het landbouwgif spoot in het rond, gechargeerd gezegd. Dat is nu echt anders. Dingen veranderen nu eenmaal. Alleen het wordt boeren niet altijd makkelijk gemaakt.”

NPLG

LTO Noord gooit er een stelling in over het NPLG. Hoe gaan provincies daarmee om? Henk Emmens (gedeputeerde in Groningen, ook van de BBB) zit in het buitenland voor zijn werk. Hij heeft wel een videoboodschap ingesproken. „Wat is de DNA van een gebied? Op die manier een balans krijgen in het landelijk gebied”, stelt hij.

Wiersma: „De uitdagingen en kansen in het buitengebied zijn per gebied ontzettend verschillend. Dat geldt op microniveau, maar ook Europa-breed. Generieke normen, hier hetzelfde als in Spanje, dat werkt niet.”

Otter sluit zich daarbij aan.

Andere wind

En hoe is samenwerking, wil LTO Noord weten? Wiersma zegt dat er in het Noorden goed wordt samengewerkt. „We moeten kijken hoe wel elkaar kunnen versterken.”

Otter: „Er waait een andere wind, bijvoorbeeld in overleggen bij het IPO (interprovinciaal overleg, red). Wel is het zo dat iedere provincie zijn eigen problemen heeft. We hebben de landbouw jarenlang een kant opgeduwd. Het kost tijd om daar verandering in te brengen. We moeten veel leren. Alleen we worden wel in onze nek gehijgd.”

2025 onhaalbaar

Een PAS-melder uit de gemeente Súdwest-Fryslân vraagt via een video vanaf zijn melkveebedrijf wanneer hij gelegaliseerd wordt.

Wiersma: „Dat is een rijkstaak. Dit is wel meteen het meest pijnlijke dossier. Overnames die niet gerealiseerd worden, veel onzekerheid. Een schande. We geven er wel prioriteit aan als provincie zijnde. Het zou in 2025 geregeld moeten zijn, maar het is onbekend wat er uit de uitkoopregeling komt. Ik ben niet voor die uitkoop, maar er zijn boeren die er vrijwillig aan mee willen doen. Ik hoop dat we daarmee PAS-melders kunnen gaan legaliseren.”

Otter: „In Drenthe gaan we februari 2025 niet halen. We hebben er twee opgekocht, dat is niet legaliseren maar liquideren. Er gaat op korte termijn een brief naar de minister vanuit het IPO (Interprovinciaal Overleg, alle provincies, red). Kom met het eerlijke verhaal, vragen wij. Spelregels moeten worden veranderd. Anders gaan we er niet komen.”

Emmens, via een video: „De theoretische streefwaarde in Aerius willen we aanpassen. Dan zijn alle PAS-melders gelegaliseerd. Dat kan binnen een jaar en daar zijn we nu mee bezig.”

Mestvergisting

Er wordt een vraag gesteld over mono-mestvergisting door Pierre Berntsen, directeur Agrarische Bedrijven bij ABN AMRO. „We merken dat veel ondernemers tegen knelpunten aanlopen. Bijvoorbeeld vergunningverlening en aansluitingen. Wat is jullie visie hierop? Is er ondersteuning?”

Wiersma: „Ik ben voor mono-mestvergisting, het staat in ons bestuursakkoord. We hebben onderzoeken gefinancierd wat het oplevert, ook met het oog op verlies van derogatie. Dat rapport is vorige week opgeleverd. Vergunningen zijn hele specifieke casussen, die niet in mijn portefeuille zitten.”

Berntsen komt met een voorbeeld van een steenfabriek die groen gas wil afnemen van een melkveehouder. Dat komt vooralsnog niet van de grond. Wiersma: „We zitten met een juridische werkelijkheid. Wel komen er een aantal subsidies aan en Fryslân heeft zich aangesloten bij een innovatie-initiatief van de zes zandprovincies. Wat wel cruciaal is, is dat de juridische borging in orde is.”

Otter: „Wat willen we in Nederland? Voor mono-mestvergisting is mest nodig, terwijl er ook partijen zijn die 75 procent minder vee willen. We hebben mest nodig om dit soort systemen te voeden. Denkt er iemand na over hoe deze puzzel moet worden gelegd?”

Bufferstroken

Vanuit Drenthe komen vragen over bufferstroken. Dat gaat anders dan in Friesland. Otter: „Het verschil is niet zo groot. Het gaat om overgangsgebieden. Dat blijven landbouwgebieden. Er circuleren kaartjes van voor mijn tijd. Maar tijdens de gebiedsgerichte aanpak worden de knopen doorgehakt. Dat moet allemaal nog beginnen. Het gaat bij ons niet top-down. Ik heb wel zorgen, want het NPLG zijn ingewikkelde dingen. We hebben tijd genoeg om met iedereen te overleggen.”

Wiersma: „Daar waar het van onderop gebeurt, is draagvlak. Als boeren zelf hebben nagedacht, komen er veel concrete ideeën. Dat geeft energie en daarmee komen we verder. De landbouw verandert altijd. We ontwikkelen de landbouw. Veel partijen hebben een mening, maar zij hebben geen boerenbedrijf. Stikstofemissie verdwijnt snel in de delen, dus het NPLG moet wel een doel hebben. Indirect zie je wel dat vanuit Den Haag en Brussel dingen worden ingevuld, zoals verontreinigde gebieden.”

Nutriëntverontreinigde gebieden

Groningen en Friesland meten verschillend, zegt akkerbouwer Jarno Rietema uit Groningen (Noordelijke Kleischil). Zijn gebied is aangewezen als verontreinigd. De grens ligt bij Friesland. „De enige reden waarom ik in Fryslân zou willen wonen”, grapt hij.

Wiersma: „Als provincies zijn we laat ingelicht. Hoe ze er toe gekomen, weet ik ook niet precies. Ze hebben metingen opgevraagd bij de waterschappen. Dat gaat onder meer over onderzoeken tussen 2010 en 2013. Ik kan me voorstellen dat in Fryslân iets anders is aangeleverd.”

Rietema: ,,Jullie moeten het oplossen. Wie is nu de baas in Groningen, Drenthe en Friesland? Dat zijn jullie drieën.”

Wiersma: „We kunnen iets van de minister niet zomaar aan de kant leggen. Maar we kunnen wel zeggen wat we er van vinden. Ze moeten met actuele cijfers komen. Daar zetten we vol druk op. We hebben te maken met Europees beleid. Het is altijd schipperen. Er zijn ook wat gebieden uitgehaald, die zitten nu niet meer over de norm.”

Wolvenbeleid

Annemarie van der Geest, boerin in Friesland, vraagt aan Wiersma wat de provincie gaat doen aan de wolf. „Laten jullie het over aan Drenthe?”

Wiersma: „Ik ga daar niet zelf over binnen ons college. We willen de beschermde status naar beneden hebben en hebben subsidieregelingen voor beschermingsmaatregelen. Het heeft ook onze aandacht.”

Otter: „In Gelderland trekken ze er hard aan, maar niet alleen voor die provincie. Dat doen ze voor meer provincies. Dit land is te klein voor de wolf. Het is een traject richting Europa. We hebben de afgelopen jaren niet hard genoeg met de vuist op tafel geslagen en dat proberen we nu wel. Het is een tanker, het duurt lange om bij te sturen.”

Jonge boeren

Een boer uit Friesland, Johannes van der Veer van AJF, stelt een vraag over jonge boeren. „We zijn bereid een stap naar voren te doen. Heeft de provincie door dat er te weinig boeren zijn die het bedrijf willen overnemen?”

Wiersma: „In Fryslân ligt het aantal opvolgers gemiddeld vrij hoog. Er is zo’n gepolariseerde discussie geweest over de landbouw, dat schrikt jongeren af. De BBB probeert dat te kantelen. Voedselproductie moet weer gewaardeerd worden. Friesland werkt aan een visie daarop. Overheden moeten faciliteren waar kan. Waarde van voedsel zijn mensen vergeten. Het zit ook in geld, boeren moeten kunnen ondernemen. Ik ben niet tegen biologische landbouw, maar wel tegen landbouw dat flink wordt gesubsidieerd. Efficiënte landbouw moeten we weer op de kaart zetten, daarbij moeten we goed naar het verdienvermogen kijken.”

Otter: „Er moet perspectief zijn. We hebben de jongeren wel nodig. Alles om me heen wat ik zie is landbouw. Dat zal blijven. Het is een rare discussie, alsof we allemaal hertenkampjes in Nederland gaan maken.”

Tuinhuisje of villa?

Dirk Bruins, voorzitter van LTO Noord en Roy Meijer (NAJK) reageren op het vraaggesprek op het podium. Meijer: „Hoe kijken jullie naar de landelijke opgaves? Stikstof en natuur worden over de provincies verdeeld. Gaat die tanker gekeerd worden? Gaat Den Haag doorstomen?”

Wiersma: „Dat is hoe je de tanker definieert. Europees of landelijk? Vanuit de gebieden zelf komt een groep boeren vaak zelf met een voorstel. We proberen de opgaves aan te pakken met draagvlak. Wij zijn niet voor extra, maar voor wat de wet voorschrijft. De tanker zal niet in één keer omkeren. Als doelen niet haalbaar zijn, moeten we daarover in gesprek. Den Haag wil soms dat we een villa bouwen terwijl geld is voor een tuinhuisje.”

Otter: „In de wet staan doelen opgenomen. We moeten wat aan de wetgeving doen en dat moet in Den Haag gebeuren. Dan krijg je met Europa te maken. Dat is lastig.”

Moed gevraagd

Dirk Bruins heeft met aandacht zitten te luisteren. „Er is bereidheid om naar oplossingen te zoeken, maar het is wel ingewikkeld. Ik vind het mooi dat dat gewoon toegegeven wordt. Ik zit wel op bestuurlijke moed te wachten. In Overijssel hing bij PAS-melders een boete boven het hoofd en er werd door Den Haag en de provincie naar elkaar gewezen. Pak je bestuurlijke rol! Zoek naar experimenteerruimte. Ga het gewoon maar een keer proberen. De sector wil bewegen, er liggen veel plannen. Dan hebben we ook bestuurlijke moed nodig vanuit de provincie.”

De gespreksleider laat de gedeputeerden er bewust niet op reageren, maar daar gaat Otter niet mee akkoord. „We zetten nu een proefproces op voor PAS-melders om te kijken waar de ruimte ligt. We leunen niet achterover”, zegt hij.

Wiersma: „Die moed moet niet ten kosten gaan van ondernemers. Dat is soms wel lastig.”